byddai’r Prif Weinidog yn codi’r mater yn
ei ymateb i’r ymgynghoriad. Atebodd y Farwnes Hallett, Cadeirydd yr Ymchwiliad,
hefyd gan gadarnhau y byddent yn ystyried ein cais ochr yn ochr
â chais Hospice UK ac eraill.
Mae’r Farwnes Hallett bellach wedi cyhoeddi ei
chylch gorchwyl a argymhellir sydd bellach gyda Phrif Weinidog y
DU. Maent yn cynnwys cyfeiriad penodol at ofal yn y cartref, gan
gynnwys gan ofalwyr di-dâl, yn yr adran ar reoli'r pandemig
mewn lleoliadau penodol. Cadarnhaodd y Farwnes Hallett hefyd y bydd
marwolaethau mewn cartrefi preifat yn cael eu cynnwys o dan
archwiliad ehangach o ganlyniadau'r pandemig ar gyflyrau ac
anghenion nad ydynt yn gysylltiedig â COVID. Mae hyn yn
newyddion da, ond bydd angen rhagor o waith cydweithredol i sicrhau
bod marwolaethau yn y cartref yn cael sylw priodol pan fydd yr
ymchwiliad cyhoeddus ar waith.
Yn ein cyfarfod diwethaf, fe wnaethom gytuno i wahodd
Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol a/neu
gynrychiolydd o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sesiwn y
Grŵp Trawsbleidiol yn y dyfodol i siarad am fynediad teuluoedd
i seibiant. Nawr bod yr etholiadau lleol drosodd rwy'n awgrymu ein
bod yn cynnwys hyn yn ein cyfarfod nesaf ym mis
Gorffennaf.
Gwaith sy’n parhau a gwaith sy’n
codi
|
Dyddiad
|
Cam i’w gymryd
|
Statws
|
|
17
|
Grŵp Trawsbleidiol i ysgrifennu at Gadeirydd
Ymchwiliad Covid 19 y DU, y Farwnes Hallett ac Eluned Morgan, y
Gweinidog Iechyd,
|
Wedi’i gwblhau
|
|
Mawrth
|
am gynnwys marwolaethau gartref yn y cylch gorchwyl
ar gyfer yr ymchwiliad
|
|
|
|
|
|
|
17
|
Gwahodd Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau
Cymdeithasol Cymru a/neu gynrychiolydd o Gymdeithas
|
Ar y gweill
|
|
Mawrth
|
Llywodraeth Leol Cymru i fynychu sesiwn y Grŵp
Trawsbleidiol yn y dyfodol i siarad am fynediad teuluoedd i
seibiant
|
|
|
|
|
|
Profiadau gofal diwedd oes yn ystod y pandemig: yr
effaith ar iechyd a llesiant yn y gweithle
Profiadau staff hosbis
Fe wnaeth Mark groesawu Kim Jones ac Emma Priest o
Hosbis y Cymoedd a Laura Hugman o Paul Sartori i siarad am ddarparu
gofal hosbis yn y gymuned trwy gydol y pandemig a sut effeithiodd
hyn arnyn nhw, eu teuluoedd a’u cydweithwyr.
Kim Jones, Dirprwy Bennaeth Gwasanaethau Clinigol yn
Hosbis y Cymoedd:
-
Mae fy mhrofiad yn ymwneud â staff a sut y
gwnaethom frwydro trwy Covid. Roedd rhan fawr o hynny yn ymwneud
â’r ffaith bod llawer o fy nhîm yn eithaf ifanc a
bod ganddynt blant ifanc. Roedd un o'r anawsterau a wynebwyd gennym
yn ymwneud â gofal plant; ceisio cynnal ein gwasanaeth wrth
ofalu am blant ar yr un pryd.
-
Mae fy ngŵr yn feddyg teulu ac mae gennyf i
rôl glinigol felly roedd fy mhlentyn deg oed yn gallu mynd i
ysgol hyb, ond i'r rhan fwyaf o'm tîm, nid oeddent yn gallu
cael lle.
-
Nid oedd llawer o'r straen ynghylch Covid yn fy
nhîm yn ymwneud cymaint â'r pryder o fod mewn
cysylltiad â phobl â Covid, ond yn hytrach ymarferoldeb
rheoli eich gwaith o ddydd i ddydd. Roedd pobl yn gweithio'n hwyr
gyda'r nos ac roedd y rhai ohonom oedd yn gweithio gartref yn
dymuno bod yn y gwaith ac roedd y rhai ohonom yn y gwaith yn dymuno
bod gartref; doedd dim sefyllfa ddelfrydol yn y canol ac roedd yn
heriol iawn.
-
I mi, yr euogrwydd o ollwng fy mab i ffwrdd a’i
adael oedd waethaf pan oedd gweddill ei ddosbarth i gyd gartref,
a’r euogrwydd o beidio â gallu gweithio fy oriau
arferol, ac roeddwn i’n gweld hynny’n anodd
iawn.
-
I'r tîm, fe achosodd ychydig o wrthdaro –
roedd y rhai nad oedd ganddynt blant o’r farn y gallai
aelodau eraill y tîm adael yn gynnar a gweithio
gartref.
-
Roedd yn gyfnod anodd iawn ac rydym wedi dod drwyddi
ond roedd yn heriol iawn ac rwy'n meddwl y bu teimladau o euogrwydd
am fethu â diwallu anghenion ein plant a'n teuluoedd yn llawn
a'r gwasanaethau roeddem yn eu darparu i bobl.
-
Roedd cynnal cyfarfodydd rhithwir rheolaidd a
chefnogi ein gilydd yn bwysig iawn i ni, ac mae'n rhaid i mi ddweud
bod cacennau wedi chwarae rhan fawr.
Emma Priest, Uwch Ymarferydd Nyrsio, Hosbis y
Cymoedd:
-
Mae gen i dîm yn yr hosbis a thîm o
nyrsys cofrestredig i fyny yn yr ysbyty a does dim byd wedi fy
mharatoi mewn gwirionedd trwy gydol fy hyfforddiant a thros y
blynyddoedd ar gyfer yr hyn a ddigwyddodd gyda Covid.
-
Trwy gydol ton gyntaf y pandemig, roedd morâl
yn eithaf uchel ac er bod teimlad gwaelodol o ofn fe wnaethon ni i
gyd dynnu at ein gilydd yn yr ysbyty. Fodd bynnag, wrth i'r ail don
gyrraedd, daeth yn fwy o ymdrech ac aeth pobl yn fwy blinedig ac yn
ofidus yn emosiynol.
-
Derbyniwyd fy nghleifion i'r ysbyty gyda symptomau
ysgafn ac fe wnaethant ddirywio'n gyflym a marw'n sydyn iawn a
chefais fy syfrdanu’n fawr gan hynny.
-
Ac roedd pobl yn gyflym iawn i ddweud ‘nyrs
gofal lliniarol ydych chi, rydych chi'n delio â marwolaeth
drwy'r amser’, ond nid oedd hyn yn ddim byd tebyg i’r
hyn roeddwn i wedi paratoi ar ei gyfer neu wedi'i weld o'r
blaen.
-
Nid oeddwn erioed wedi dychmygu fy hun yn dweud na
allai teuluoedd ymweld â'u perthnasau ac efallai y byddai'n
rhaid iddynt farw ar eu pen eu hunain, nid oeddwn erioed wedi
dychmygu hynny.
-
Cefais glaf â dementia yn cael ei derbyn yn
dilyn codwm, ac roedd hi'n feddygol yn ffit i'w rhyddhau ond ni
allai gael ei rhyddhau, nid oedd yn deall beth oedd yn digwydd.
Roedd wedi'i hynysu mewn ystafell sengl a chafodd ei heintio
â Covid. Daliodd fy llaw ac edrych i fyw fy llygad a dweud
wrthyf ei bod eisiau mynd adref ac ni allwn hwyluso hynny. Bydd
hynny'n aros gyda mi am byth.
-
Dim ond rhan fach ohoni oedd hynny, roedd llawer o
ddigwyddiadau eraill yr oedd ein tîm yn yr hosbis wedi ceisio
anghofio amdano. Roedd y bobl hyn yn marw ar eu pen eu hunain ac fe
wnaethom geisio anghofio llawer o hynny er mwyn ein llesiant a
dweud y gwir.
-
Fe'i gwaethygwyd gan y ffaith ein bod yn mynd adref,
yn gweithio ac yn mynd yn ôl adref ac ni allem fynd i unrhyw
le arall gyda chydweithwyr i ddod i delerau â phethau ac mae
hynny'n parhau nawr.
-
Mae'n anrhydedd mawr i mi weithio mewn hosbis a gallu
dod o'r ward a thrafod gyda fy nhîm yma. Nid oedd pobl eraill
yn gallu gwneud hynny felly roeddwn i fel ysgwydd i bwyso a chrio
arni ar y ward. Ond nid yn unig mae'n rhaid i mi ddelio â'm
straen emosiynol fy hun ond straen pobl eraill hefyd ac mae hynny
wedi cael effaith barhaol ac rwy’n credu y bydd yn cymryd
amser i ddatrys hynny.
-
Mae’n ymwneud â chefnogi pobl a dyna
ni.
Laura Hugman, Rheolwr Tîm Clinigol, Hosbis yn y
Cartref Paul Sartori:
-
Roedd gweithio trwy'r pandemig Covid fel sefyll ar y
lan gyda hen ymbarél Peppa Pig dyllog, yn aros i'r tswnami
daro.
-
Yna roedd fel bod ar daith wyllt heb wregys diogelwch
na harnais diogelwch, am 2 flynedd!
-
Nid yw'n syndod na wirfoddolodd neb yn y tîm i
ymuno â mi heddiw, mae fel petai nad oes neb eisiau siarad
amdano mwyach.
-
Fe wnes i ofyn cwestiwn i bawb yn ein cyfarfod
tîm ddydd Llun. Gofynnais am 2 air neu frawddeg i ddisgrifio
sut roedden nhw'n teimlo am weithio yn ystod y pandemig.
-
Y geiriau a ddaeth i'r amlwg oedd ofnus, brawychus,
dirdynnol, dychrynllyd, agored i niwed, dig, rhwystredig,
drwgdeimlad, newid cyson, addasu'n gyson a phryder
cyson.
-
Rwy’n cofio diwrnod ym mis Mawrth 2020 pan oedd
nifer yr achosion yn cynyddu, roedd sefydliadau eraill yn lleol yn
cau eu drysau a chefais fy ngadael yn teimlo’n unig iawn gyda
thîm clinigol o 45 o bobl i ofalu amdanynt, a oedd yn gorfod
darparu gofal diwedd oes hanfodol i gleifion yn eu cartrefi eu
hunain. Roedd pwysau ar Paul Sartori i barhau. Roedd diffyg
cyfarpar diogelu personol yn broblem enfawr. Roedd y gymuned ein
hangen ni. Teimlais faich enfawr o gyfrifoldeb yn anfon y tîm
i'r rheng flaen heb fawr o amddiffyniad gan fod y cyflenwad o
unrhyw gyfarpar diogelu personol oedd gennym yn dechrau dod i
ben.
-
Fe wnaethom gyfarfod fel uwch dîm ac
ymddiriedolwyr, a dywedais wrth yr ymddiriedolwyr naill ai bod
angen i ni atal gwasanaethau neu fod angen i ni brynu cyfarpar
diogelu personol i gadw'r tîm yn ddiogel.
-
Y diwrnod hwnnw talodd PSF £3,000 am 1,000 o
fygydau. Fe wnaethom y penderfyniad i barhau. Gwnaethom alwad i'n
cysylltiadau cymunedol. Cawsom ein syfrdanu gan gynigion o gyfarpar
diogelu personol a oedd gan bobl at ddibenion eraill, e.e.
milfeddygon, gweithwyr harddwch. Nid oedd byth yn gannoedd, dim ond
ychydig o becynnau yma ac acw o wahanol ffynonellau. Rhoddodd mecanyddion orchuddion
seddi ceir, gwnïwyd cannoedd o sgrybs ynghyd o ddillad gwely a
roddwyd i'n siopau manwerthu gan ein byddin o wirfoddolwyr. Cafodd
fisorau eu creu yn y coleg lleol. Roeddem yn gallu cynnig blwch
cyfarpar diogelu personol i bob aelod o’r tîm yn
gyflym, gyda phopeth oedd ei angen arnynt i deimlo ychydig yn fwy
diogel.
-
Yna daeth y profion, gagio anghyfforddus bob wythnos,
yna bob dydd, i barhau i ddarparu gofal gan boeni’n gyson am
ddod â'r feirws adref i'n teuluoedd ein hunain. Cawsom
ryddhad o'r brechiadau, ac roeddem yn optimistaidd y byddai hyn yn
darparu rhywfaint o amddiffyniad. Roeddem yn genfigennus o
gydweithwyr a oedd ar ffyrlo neu yr oedd yn ofynnol iddynt ynysu
gan fod hyn wedi rhoi seibiant awdurdodedig iddynt o ddwyster y
gwaith.
-
Fe wnaethom fethu ymweliadau ysbyty/cartrefi gofal ar
gyfer ein hanwyliaid a marwolaethau anwyliaid. Fe gollon ni
angladdau, genedigaethau wyrion ac wyresau. Roedd aelodau ein teulu
yn gweithio ym maes gofal iechyd hefyd, gydag un yn profi naw
marwolaeth mewn un dydd. Mae hyn yn rhy boenus iddynt hyd yn oed
siarad amdano. Roeddem yn cael trafferth addysgu ein plant gartref,
neu fe wnaethom eu hanfon i ysgolion hyb anhysbys, gydag ychydig o
blant 'gweithwyr allweddol' eraill, nid gyda'u ffrindiau, i beidio
â chael eu haddysgu ond i gael gofal yn yr ysgol. Roedd yr
ymdeimlad o euogrwydd yn aruthrol a gwelsom fod hyn yn achosi
pryder i’n plant. Nid oeddem yn gallu ateb eu cwestiynau.
Doedd dim atebion. Doedd dim atebion i unrhyw un.
-
Ond fe wnaethom barhau, fis ar ôl mis, gan
addasu i'r newid cyson newydd a oedd bellach yn arferol. Doedd neb
yn meddwl y byddai'n para mor hir. Roeddem yn meddwl y byddai pobl
yn gweithio gartref am ychydig wythnosau yn unig, yna tan ddiwedd
yr haf ac yna tan y Nadolig, yna fe wnaethom roi'r gorau i ofyn,
gan dderbyn y normal newydd a'r anhysbys.
-
Darparodd y cyfarpar diogelu personol rywfaint o
sicrwydd ac amddiffyniad ond roedd yn wirioneddol ofnus i'n
cleifion, yn enwedig yr henoed a phobl eiddil a'r rhai â
dementia, a oedd yn ei chael yn anodd gwneud synnwyr o fywyd bob
dydd. Roedden ni'n edrych fel pobl oedd yn cadw gwenyn. Ni allent
ein clywed, ni allent weld ein gwenau tosturiol a gofalgar. Fe
wnaethom addasu a bwrw ymlaen. Mae’r tîm yn dweud eu
bod yn teimlo y gwnaed popeth yr oedd modd ei wneud. Roeddent yn
teimlo'n ddefnyddiol, yn gweithio gyda phwrpas, yn falch o beidio
â chael eu hadleoli i ysbyty maes neu ward
anhysbys.
-
Mae'r tîm yn gweithio'n annibynnol, ddydd a
nos, gan asesu a darparu gofal dydd a nos a seibiant. Cyn Covid,
byddai'r tîm yn ymweld â'r swyddfa ac yn siarad â
chydweithwyr am gleifion a theuluoedd yr oeddent wedi'u gweld.
Byddent yn rhannu baich cyfrifoldeb a thristwch pob achos.
Roedd Covid yn golygu nad oedd unrhyw un i
rannu’r profiad â hwy. Roeddent yn mynd â’r
cyfan adref gyda nhw ac roedd hyn yn cynyddu’r pwysau
a’r straen. Roeddent yn dal yn ofnus ac nid oedd atebion o
hyd.
-
Mae’r tîm cwnsela wedi cael datblygiad
proffesiynol parhaus ar drawma ac Anhwylder Straen Wedi Trawma.
Maent wedi dweud nad ydynt wedi gofalu am bobl yr effeithiwyd
arnynt yn sylweddol gan ddigwyddiad allanol o’r blaen. Mae
trawma’n golygu cymhlethdod newydd o atgyfeiriadau, sydd
unwaith eto’n rhoi mwy o straen ar y tîm.
-
Doedd dim cacennau i ddathlu penblwyddi, dim
partïon gadael, dim cwrdd yn yr ystafell staff, dim gwyliau,
dim rhannu egwyl coffi neu ginio, dim byd i edrych ymlaen ato, dim
teulu neu ffrindiau eu hunain i ymweld. Fe wnaethom gynyddu nifer y
galwadau ffôn at ein gilydd. Fe wnaethom ymgorffori capasiti
yn ein gwasanaeth cwnsela ar gyfer ein haelodau staff, cynnig
cynhyrchion therapi cyflenwol o bell, darparu sesiynau hyfforddi
ar-lein a myfyrio gyda'n gilydd.
-
Y gwersi i'w datblygu yw bod staff wedi'u cleisio gan
Covid, a bod lefelau goddefgarwch, gallu ac egni yn isel. Mae yna
amharodrwydd i siarad am y peth ond mae angen cydnabyddiaeth am yr
hyn yr ydym wedi'i wneud. Mae angen i bobl deimlo eu bod yn cael eu
gwerthfawrogi yn union fel yr oeddent cyn Covid. Fel tîm,
rydym yn falch o’r hyn rydym wedi’i gyflawni dros y 2
flynedd diwethaf. Mae pawb sydd wedi gweithio trwy Covid wedi bod
ar eu taith eu hunain. Mae pawb wedi blino ar ôl gweithio ar
lefel emosiynol uwch am 2 flynedd. Mae pobl yn dal i gael trafferth
gofyn am help ond mae angen bod yn garedig ac adnabod arwyddion
gorweithio. Os ydych chi mewn sefyllfa i ofyn i rywun sut ydyn nhw,
cymerwch amser i wrando ar eu hateb.
-
Mae pobl yn ailasesu eu blaenoriaethau. Gall bod yn
hyblyg gyda chontractau eich galluogi i ddal gafael ar staff sydd
eisiau gadael a recriwtio aelodau tîm newydd. Mae cyfathrebu
ac ymgynghori yn parhau i fod yn allweddol i bopeth. Os nad yw pobl
yn teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi, byddant yn gadael. Mae
angen iddynt wybod eich bod yn poeni.
Effaith ar staff cartrefi gofal
Melanie Minty, Fforwm Gofal Cymru:
-
Roeddem yn dechrau o sylfaen fregus iawn ym maes
iechyd a gofal pan ddechreuodd y pandemig. Mae rôl gweithiwr
gofal yn llawn straen, yn feichus ac roedd bob amser yn cael ei
thanbrisio, hyd yn oed cyn Covid, felly pan ddaeth Covid roedd
hynny'n anoddach fyth.
-
Roedd llwyth gwaith ychwanegol oherwydd Covid, roedd
yn rhaid i bobl ddefnyddio gweithdrefnau llawer mwy dwfn ar gyfer
glanhau a rheoli heintiau a phan ddechreuodd cartrefi gofal
ganiatáu ymweliadau eto, roedd hynny'n waith ychwanegol a
oedd yn syrthio ar nifer staff a oedd yn lleihau'n barhaus oherwydd
bod angen iddynt hunanynysu neu fod ganddynt salwch cysylltiedig
â straen.
-
Roedd llawer o bobl yn gweithio nes eu bod yn
gorflino’n llwyr ac yn gweithio oriau andros o hir, ac nid
oeddent yn cymryd unrhyw wyliau yn ystod cyfnodau brig
Covid.
-
Roedd cymaint o hunanaberth; nid oedd yn anarferol o
gwbl i weithwyr gofal symud i'r cartref gofal i ddiogelu eu
teuluoedd a'r preswylwyr yr oeddent yn gofalu amdanynt.
-
Roedd problemau perthynas hefyd, gan gynnwys cam-drin
domestig; roedd gan un o'n gweithwyr gofal ŵr a oedd am iddi
roi'r gorau i weithio a dechreuodd fynd yn eithaf treisgar pan
wrthododd.
-
Roedd gennym hefyd bobl a oedd yn gweithio’n
rhan-amser a gynyddodd eu horiau i gefnogi’r gweithlu ond yn
y mis canlynol hawliodd Credyd Cynhwysol y gordaliad ac nid oeddent
yn gallu fforddio prynu bwyd.
-
Roedd yn beryglus. Roedd fel bod mewn rhyfel. Roedd
pethau mor wael â hynny ar adegau. Roedd gan un o'n haelodau
nyrs a fu farw o Covid y gwnaeth hi ei ddal mewn
cartref.
-
Roedd yna adegau pan oedd yn rhaid i ofalwyr ymdopi
â rhywfaint o elyniaeth gan aelodau o'r teulu nad oeddent yn
deall pam nad oeddent yn cael ymweld.
-
Dywedodd un o’n haelodau bod pobl yn ymosod
â fframiau Zimmer a ffyn cerdded ar staff yn rheolaidd wrth
geisio cynnal profion arferol.
-
Roedd yn sefyllfa estron ac anghyfforddus iawn i bobl
sy’n gweithio fel gofalwyr.
-
Un o'r pethau gwaethaf oedd gorfod gwneud i bobl
ynysu yn eu hystafelloedd a'u cadw ar wahân; sut ydych chi'n
gwneud hynny gyda rhywun â dementia sydd wedi arfer
crwydro?
-
Roedd gweithwyr gofal cymdeithasol yn teimlo eu bod
yn cael eu haberthu i'r GIG oherwydd nad oedd cyfarpar diogelu
personol; pan oedd pobl yn curo dwylo ar gyfer arwyr y GIG, ychydig
iawn o bobl a soniodd am ofal cymdeithasol.
-
Byddai llawer ohonynt sydd â chardiau brys yn
mynd i slotiau blaenoriaeth siopa a byddent yn cael eu troi i
ffwrdd oherwydd na fyddai'r siop yn eu hadnabod; nid nyrs ydych
chi.
-
Weithiau roedd diffyg cymorth o fewn y cartref gofal.
Yn aml, byddai’r rheolwyr i ffwrdd yn sâl eu hunain
felly weithiau byddai gennych weithwyr gofal ar isafswm cyflog yn
cymryd yr holl gyfrifoldeb hwn ac yn gorfod gwneud penderfyniadau
ynghylch diwedd oes dros y ffôn pan nad oedd meddygon teulu
yn dod i mewn.
-
Unwaith y bydd Covid yn cyrraedd cartref, mae'n
amhosibl ei atal. Collodd un o’n haelodau cartref gofal 21 o
breswylwyr mewn pythefnos.
-
Nid sefydliadau yw cartrefi gofal, maent yn deuluoedd
estynedig; mae’r preswylwyr a’r gofalwyr yn ffurfio
perthnasoedd, felly pan welwch eich cartref cyfan yn chwalu o flaen
eich llygaid mae’n drawmatig iawn. Yn anffodus, fe wnaeth un
o'n haelodau a oedd yn rhedeg cartref gofal yng ngogledd Cymru
gyflawni hunanladdiad oherwydd ni allai ddioddef gweld hyn yn
digwydd i'r bobl yr oedd mor hoff ohonynt.
-
Mae yna waddol parhaus gan Covid, mae pobl i bob
pwrpas yn dioddef o anhwylder straen wedi trawma, maen nhw wedi
blino'n lân yn gorfforol ac yn feddyliol, rydyn ni'n gweld
niferoedd cynyddol o bobl yn gofyn am gael newid eu horiau a newid
i weithio’n rhan-amser tra bod llawer yn dewis gadael y
sector.
-
Mae cymdeithas fwy neu lai yn dod yn ôl i
normal, a gall staff mewn cartrefi gofal weld hynny, ond maen nhw'n
dal i orfod aberthu, maen nhw'n dal i orfod gwneud y profion, maen
nhw'n dal i orfod gwisgo cyfarpar diogelu personol, maen nhw'n dal
i orfod cadw Covid allan o'r cartrefi.
-
Mae arna i ofn ein bod eisoes yn dechrau anghofio'r
aberth y mae pobl wedi'i wneud ac mae angen i ni atgoffa ein hunain
o hyd o faint o arwyr oeddent, a gwneud yn siŵr nad ydym yn
rhoi bai.
-
Rydym yn ddiolchgar iawn am yr ymrwymiad cynyddol y
mae Llywodraeth Cymru yn ei ddangos i'r cyflog byw, ac i rai o'r
gwasanaethau lles a chwnsela a sefydlwyd ar gyfer gweithwyr gofal
cymdeithasol.
-
Mae angen i ni gofio eu bod yr un mor bwysig ym maes
gofal cymdeithasol ag y maent ym maes iechyd.
Lisa Griffiths, Pennaeth Gwasanaethau ac Unigolyn
Cyfrifol, Cartref Gofal Pen-Y-Bont, Abertyleri:
-
Mae byw ac anadlu Covid am y ddwy flynedd ddiwethaf
wedi cael effaith aruthrol ar fy staff.
-
Bod yn Unigolyn Cyfrifol yn y cartref yn ystod y
pandemig oedd y peth anoddaf i mi ei brofi erioed ac mae wedi fy
nychryn am oes, ond mae hefyd wedi codi ofn ar bobl
eraill.
-
Pan fydd pobl yn dod atoch i gael yr holl atebion ac
nad oes gennych unrhyw atebion i'w rhoi iddynt, mae'n anodd
iawn.
-
Roedd pobl yn dod i mewn gyda cholur yn rhedeg i lawr
eu hwyneb oherwydd eu bod yn crio cyn iddynt hyd yn oed gamu trwy'r
drws gan eu bod yn gwybod beth oedd o'u blaenau.
-
Pan fyddwch chi mewn cartref gofal maen nhw'n dod yn
deulu estynedig i chi, felly bob dydd pan fyddwch chi'n colli pobl,
byddwch chi'n colli aelodau o'r teulu.
-
Y peth mwyaf i mi oedd bod fy chwaer yng nghyfraith,
a oedd yn gweithio i mi ar y pryd yn y cartref, wedi cael Covid ac
yn anffodus wedi marw, felly ar ben popeth roedd yn rhaid i mi
geisio cadw ysbryd y staff i fyny, gan roi cymaint o gefnogaeth
â phosibl iddynt a bod yno bob dydd, yn gorfod wynebu colli
ein preswylwyr yn ogystal ag aelod o staff.
-
Fe wnes i ddal Covid fy hun ac roeddwn i’n
teimlo’n euog na allwn i fod yno i'w cyfeirio a bod yn
ysgwydd i grio arni. Rwy'n cofio bod yn fy ystafell wely am 14
diwrnod a wnes i ddim cysgu yn gweithio bore tan nos ar y
ffôn yn cefnogi fy staff.
-
Ar ôl i'r cartref ddal Covid roeddech chi'n
cael eich gwylio, roedd yna lawer o bobl yn eich ffonio i ofyn ble
rydych chi wedi bod, beth rydych chi wedi bod yn ei wneud, roedd
fel pe bai'n rhaid i chi fynd i'r carchar am ddal
Covid, roedd yn brofiad ofnadwy i bawb.
-
Rwy'n credu y bydd gan lawer o bobl anhwylder straen
wedi trawma yn y dyfodol pan fyddant yn meddwl am yr hyn y maent
wedi'i golli.
Cyd-destun ehangach a chymorth i staff iechyd a gofal
cymdeithasol:
Yr Athro Jonathan Bisson, Prifysgol Caerdydd a
Chyfarwyddwr gwasanaeth cymorth iechyd meddwl Canopi ar
gyfer staff gofal cymdeithasol a’r GIG:
-
Enw’r sefydliad a ragflaenodd Canopi oedd Help
for Health Professionals Wales a sefydlwyd yn 2012 i gydnabod bod
llawer o feddygon yn teimlo’n anghyfforddus ynghylch cael
mynediad at gymorth iechyd meddwl drwy wasanaethau safonol y
GIG.
-
Yn 2020, gyda dyfodiad y pandemig, roedd Llywodraeth
Cymru yn gefnogol iawn a chytunodd i ehangu’r gwasanaeth hwn
i gynnwys holl weithlu’r GIG felly ehangodd y gwasanaeth yn
gyflym yn ystod 2020-21.
-
Yn ystod wyth mlynedd ei fodolaeth hyd at 2020
gwelodd HHP tua 600 o bobl, ond yn y flwyddyn ganlynol yn unig, fel
gwasanaeth estynedig yn ystod y pandemig, gwelodd 750 o bobl a oedd
yn gweithio yn y GIG.
-
Mae Canopi yn wasanaeth hunan-atgyfeirio lle bydd yr
unigolyn yn cael sgwrs am tua hanner awr gydag ymarferwr
hyfforddedig, meddyg teulu fel arfer, a fydd yn helpu i nodi beth
yw ei anghenion. Yna caiff ei gyfeirio at lefel briodol o gymorth,
sy’n amrywio o ddeunyddiau hunangymorth ar wefannau, fel
gwasanaeth cymorth Silver Cloud Llywodraeth Cymru, i gymorth
anffurfiol gan gydweithwyr yn y GIG sydd wedi cael eu hyfforddi. I
eraill, rydym yn cynnig hyd at wyth sesiwn o therapi ymddygiad
gwybyddol gyda therapydd achrededig.
-
Mae ychydig dros 500 o bobl wedi cael therapi wyneb
yn wyneb, yn aml dros Zoom, yn ystod y pandemig.
-
Ers 1 Ebrill eleni rydym wedi cael ein comisiynu i
gefnogi staff gofal cymdeithasol yn ogystal â staff y
GIG.
-
Mae Canopi yn cael tua 30-35 o hunanatgyfeiriadau yr
wythnos, a thua chwarter ohonynt gan staff gofal cymdeithasol, ac
rydym yn disgwyl i hyn gynyddu dros amser.
-
Rydym yn un gwasanaeth ymhlith llawer o wasanaethau
eraill a ddarperir ar gyfer staff y GIG a gofal cymdeithasol, gan
gynnwys gan ddarparwyr unigol a mynediad at wasanaethau GIG
ehangach trwy eich meddyg teulu lleol.
-
Rwy'n synnu na welsom fwy o bobl yn dangos symptomau
anhwylder straen wedi trawma sy’n gysylltiedig yn
uniongyrchol â'u profiadau yn ystod y pandemig. Rhywbeth mwy
cyffredin yw lle mae'r pandemig wedi effeithio ar
unigolyn sydd â symptomau gorbryder ac iselder, ond
mae'n rhaid i chi gofio ein bod yn gweithio gyda phawb yn y GIG a
gofal cymdeithasol.
-
Ond i weithwyr rheng flaen mae anhwylder straen wedi
trawma wedi bod yn fwy amlwg.
-
Mae ffactorau eraill yn bwysig iawn; maent yn cynnwys
straen ychwanegol fel materion domestig, colli swydd ac incwm,
gofal plant ac addysg yn ystod y pandemig.
Trafodaeth agored a chwestiynau
Gofynnodd Kim Jones o Hosbis y Cymoedd a oedd
gwasanaeth Canopi yn hygyrch i staff hosbis a chartrefi gofal
annibynnol? Cadarnhaodd Jonathan Bisson ei fod ar gael iddynt ac y
byddent yn cael yr un gefnogaeth â staff y GIG a gofal
cymdeithasol.
Diolchodd Liz Andrews i bawb am fod mor agored a
diffuant wrth rannu eu profiadau dros y ddwy flynedd ddiwethaf a
bod llawer ohonynt yn cyd-fynd â’i phrofiad ei
hun.
Adleisiodd Idris Baker eiriau Liz wrth ddiolch
i’r bobl a siaradodd ac i’r grŵp, gan bwysleisio
pa mor bwysig yw hi fod tystiolaeth gymhellol yn cael ei chlywed yn
ei rhinwedd ei hun a dysgu ohoni.
Diolchodd Altaf Hussain i bawb am rannu’r hyn a
oedd yn aml yn straeon torcalonnus am heriau bywyd go iawn i
nyrsys, staff cartrefi gofal a hosbisau. Gofynnodd a oedd pobl
o’r farn bod moeseg a hawliau dynol cleifion a staff yn cael
eu cynnal trwy gydol y pandemig a sut roedd brechu cleifion yn
effeithio ar y profiadau y mae pobl wedi'u rhannu?
Dywedodd Kim Jones ei bod yn anodd dweud bod hawliau
dynol pobl yn cael eu cynnal, oherwydd dylai pobl fod wedi cael yr
hawl i weld eu teulu a chawsant eu hatal:
Mae’n anodd dweud bod hawliau dynol pobl yn
cael eu cynnal, oherwydd dylai pobl fod wedi cael yr hawl i weld eu
teulu ac fe wnaethon ni eu hatal. Buom yn gofalu am rai o’n
pobl fwyaf oedrannus a mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas pan fu
amser yn aml yn brin ac fe wnaethom gyfyngu ar yr opsiynau oedd
ganddynt i weld eu teulu, felly ar lefel bersonol dydw i ddim mor
siŵr bod eu Hawliau Dynol yn cael eu cynnal, chawson nhw ddim
yr opsiwn hwnnw, nid oedd ganddynt ddewis
Dywedodd Kim Jones fod pethau’n dal i fod fwy
neu lai’r un peth ar ôl i bobl gael eu brechu, gydag
ymwelwyr yn peidio â chael eu caniatáu o hyd ac mai
dim ond nawr mae pobl yn cael ymweld:
Ni fyddwn byth yn cael yr amser a gollwyd yn
ôl, ac i gleifion sydd bellach yn gallu gweld eu teuluoedd
ond sy’n dioddef o nam gwybyddol, efallai na fyddant yn
gwybod pwy ydyn nhw mwyach
Materion a diweddariadau parhaus
Rhoddodd Dr Idris Baker, Arweinydd Clinigol
Cenedlaethol ar gyfer gofal lliniarol a diwedd oes, y wybodaeth
ddiweddaraf am y datganiad ansawdd gofal diwedd oes, y rhaglen
genedlaethol a’r adolygiad ariannu:
-
Yn dal i gael adborth gan hosbisau ac eraill ar
Ddatganiad Ansawdd drafft ar ofal diwedd oes sydd ar gam eithaf
datblygedig. Bu oedi oherwydd yr angen am eglurhad ar bwrpas y
datganiad ansawdd. Gobeithio cael drafft terfynol i’r bwrdd
gofal diwedd oes yn yr ychydig wythnosau nesaf ac efallai y bydd
angen mynd drwy rai camau mewnol Llywodraeth Cymru. Y nod yw anfon
drafft at y Gweinidog a chyhoeddi rywbryd yn ystod yr haf
hwn.
-
Bydd y Bwrdd Rhaglen Cenedlaethol ar gyfer Gofal
Lliniarol a Diwedd Oes yn dechrau ym mis Gorffennaf gan ddisodli'r
Bwrdd diwedd oes presennol. Mae’r rhaglen waith ar gyfer y
rhaglen genedlaethol wrthi’n cael ei datblygu ac mae
grŵp llywio yn gweithio ar hyn.
-
Cwblhawyd yr adolygiad cyllid cam un ar gyfer
hosbisau gwirfoddol y llynedd dan arweiniad Veronica Snow sydd wedi
cael effaith aruthrol ar ddatblygiad gofal lliniarol a diwedd oes
yng
Nghymru dros nifer o flynyddoedd. Yn sgil hynny, mae
adolygiad cam dau yn cael ei gynnal sydd â chylch gwaith
uchelgeisiol, sy’n cwmpasu hosbisau ac arbenigwyr lliniarol y
GIG yn ogystal ag edrych ar y modelau gofal a’u cyllid ar
draws sbectrwm cyfan gofal diwedd oes. Yr uchelgais yw adrodd yn
ôl erbyn mis Ionawr 2023 a bydd yn cynnig argymhellion ar
fodelau a chyllid, a gall gynnwys argymhellion ar gyfer gwaith
pellach i fynd i’r afael â’r cwestiynau anoddach.
Byddaf yn parhau i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r
Grŵp Trawsbleidiol am yr adolygiad cyn y dyddiad cau ym mis
Ionawr.
Gofynnodd Altaf Hussain a yw cleifion a’u
teuluoedd wedi bod yn rhan o’u gofal ac wrth
ddatblygu’r polisïau drafft? Cadarnhaodd Idris Baker fod
cyfathrebu â chlaf a’i deulu wrth wraidd gofal unigol,
ond mae lle i wella hyn wrth ddatblygu polisïau a
gwasanaethau.
Gofynnodd Lewis Clarke faint o waith ymgysylltu fydd
yn rhan o'r adolygiad cyllid cam dau o ystyried bod cryn dipyn o
ymgysylltu yn y broses cam un.
Dywedodd Idris y bydd rhywfaint o waith ymgysylltu,
ond mae angen iddynt gael y cydbwysedd yn iawn oherwydd yr amserlen
dynn. Nid ydynt am ail-wneud yr holl waith ymgysylltu sydd eisoes
wedi'i wneud ar gyfer cam un a'r adroddiad gwerthuso, ond maent yn
cynllunio gwaith ymgysylltu dethol ag ystod eang o wasanaethau, nid
gofal lliniarol arbenigol yn unig. Dywedodd eu bod yn hapus iawn i
glywed gan unrhyw un.
Darparodd Liv Warnes o Hospice UK ddiweddariad ar
alwad y Grŵp Trawsbleidiol am dystiolaeth ysgrifenedig ar
brofiadau gofal diwedd oes yn ystod y pandemig ar ran Matthew
Brindley.
Unrhyw fater arall
Rhoddodd Bethan Edwards o Marie Curie Cymru y
wybodaeth ddiweddaraf i’r grŵp am ddeiseb Marie Curie
a’r Gymdeithas MND gyda Phwyllgor Deisebau’r Senedd yn
galw ar Lywodraeth Cymru i ddarparu llinell amser, cyllid a staff i
gyflawni cynllun Diwedd Oes newydd gan ystyried bod yr un presennol
wedi dod i ben ym mis Mawrth. Casglodd y ddeiseb dros 2,200 o
lofnodion a chafodd ei chyflwyno’n ffurfiol i’r
Pwyllgor Deisebau ar 25 Ebrill ac maen nhw wedi ei hanfon at y
Gweinidog Iechyd i'w thrafod. Y tri argymhelliad allweddol yn y
ddeiseb yw clustnodi gwariant ar gyfer y rhaglen gofal diwedd oes
am y tair blynedd nesaf, gwneud yn siŵr bod digon o bobl a
chapasiti yn y Llywodraeth yn gweithio ar y rhaglen o ystyried bod
gwahaniaeth mawr mewn capasiti o ran gofal diwedd oes a chanser, ac
yn olaf cael cynllun gweithredu ar gyfer y datganiad
ansawdd.
Diolchodd Mark Isherwood AS i bawb am ymuno â
chyfarfod y Grŵp Trawsbleidiol, gan ddiolch yn arbennig
i’r rhai a roddodd dystiolaeth rymus a phersonol o’u
profiadau yn ystod y pandemig. Atgoffodd bawb am Gyfarfod
Cyffredinol Blynyddol y Grŵp Trawsbleidiol ar 7 Gorffennaf ac
roedd yn edrych ymlaen at weld pobl yno.
Dyddiadau’r cyfarfodydd nesaf:
7 Gorffennaf, 12.00-13.30 (Cyfarfod Cyffredinol
Blynyddol)
